Vrhovni kasacioni sud, u veću sastavljenom od sudija: Jasminke Stanojević, predsednika veća, Biserke Živanović i Jelice Bojanić Kerkez, članova veća, u pravnoj stvari tužilje mal. AA iz ..., koju zastupa kolizijski staratelj BB, čiji je punomoćnik Olivera Vučenić, advokat iz ..., protiv tuženog VV iz ..., čiji je punomoćnik Radoslav Papović, advokat iz ..., radi lišenja roditeljskog prava, odlučujući o reviziji tuženog izjavljenoj protiv presude Apelacionog suda u Novom Sadu Gž2 477/20 od 09.12.2020. godine, na sednici održanoj 24.03.2021. godine, doneo je

R E Š E NJ E

UKIDAJU SE presuda Apelacionog suda u Novom Sadu Gž2 477/20 od 09.12.2020. godine i presuda Osnovnog suda u Zrenjaninu P2 555/19 (2017) od 11.09.2020. godine, i predmet vraća prvostepenom sudu na ponovno suđenje.

O b r a z l o ž e nj e

Presudom Osnovnog suda u Zrenjaninu P2 555/19 (2017) od 11.09.2020. godine, tuženi je potpuno lišen roditeljskog prava prema maloletnoj AA iz ..., JMBG ..., rođenoj u ... dana ...2002. godine. Obavezan je tuženi da tužilji naknadi troškove postupka u iznosu od 158.250,00 dinara sa zakonskom zateznom kamatom od izvršnosti presude do isplate.

Presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž2 477/20 od 09.12.2020. godine, žalba tuženog je odbijena i prvostepena presuda potvrđena.

Protiv pravnosnažne presude donete u drugom stepenu tuženi je izjavio reviziju zbog pogrešne primene materijalnog prava.

Ispitujući pobijanu presudu u smislu člana 408. Zakona o parničom postupku („Službeni glasnik RS“ br. 72/11 ... 55/14), Vrhovni kasacioni sud je našao da je revizija osnovana.

Prema utvrđenom činjeničnom stanju, mlt. AA je rođena ....2002. godine, u bračnoj zajednici tuženog i sada pok. GG rođ. ..., koja je preminula ... godine. Pravnosnažnom presudom Opštinskog suda u Zrenjaninu P 2565/03 od 28.04.2004. godine razveden je brak tuženog i GG, zaključen 2002. godine i mlt. AA poverena majci na samostalno vršenje roditeljskog prava. Obaveza tuženog da doprinosi izdržavanju mal. AA konstituisana je pravnosnažnom presudom od 2005. godine, ali tuženi nije redovno doprinosio izdržavanju tužilje. Tuženi sa maloletnim detetom nije održavao odnose prethodnih pet godina. Mlt. tužilja odbija reuspostavljanje ličnih odnosa sa ocem, o čemu se izjasnila u postupku pred organom starateljstva, izrazivši svoj stav i opredeljenje, da ne želi da vidi i kontaktira sa ocem, jer nije stupio u kontakt sa njom i pružio joj podršku nakon smrti sada pok. majke, a ni u ranijem periodu. Tužilja živi sa babom po majci u ..., pohađa srednju školu u ... kao vrlo dobar učenik. U vreme presuđenja bila je maloletna. Tužilja i njena baba se izdržavaju od socijalne pomoći i sredstava koje tužiljina baba ostvari obavljajući povremene poslove. Kuća u kojoj žive je adekvatno opremljena i pripada njihovoj rodbini, a tužiljina baba ima pravo doživotnog plodouživanja na tom objektu. Tužilja i njena baba po majci prema tuženom imaju negativan stav. Tuženi je rođen .... godine, ima završenu srednju školu i bavi se ... . Bio je na funkciji ... SO ... u ranijem periodu. Živi kod oca u .... Iz vanbračne zajednice ima još jedno mlt. dete koje sa majkom živi u ..., a tuženi plaća mesečni doprinos za izdržavanje tog deteta u visini 40 evra. Na osnovu nalaza i mišljenja Centra za socijalni rad u Zrenjaninu je utvrđeno da tuženi grubo zanemaruje svoje dužnosti iz korpusa roditeljskih prava i obaveza, nije procenjen kao zainteresovan, angažovan i odgovoran roditelj, jer nije pokušao da sa mlt. detetom uspostavi kontakt, nije se interesovao za nju, nije je viđao, nije imao uvid u njene potrebe i život, pa je organ starateljstva predložio potpuno lišenje roditeljskog prava tuženog u odnosu na mlt. tužilju, navodeći da ne može da usaglasi mišljenje sa suprotnim mišljenjem Centra za socijalni rad u Kuli.

Polazeći od ovako utvrđenog činjeničnog stanja, nižestepeni sudovi su zaključili da je tužbeni zahtev osnovan, te su primenom odredbe člana 81. Porodičnog zakona lišili roditeljskog prava tuženog, ocenivši da je utvrđene činjenice i najbolji interes maloletne AA, kao imperativ iz člana 266. stav 1. Porodičnog zakona, nesumljivo ukazuju da su ostvareni uslovi za potpuno lišenje roditeljskog prava tuženog.

Vrhovni kasacioni sud nalazi da je zbog pogrešne primene materijalnog prava činjenično stanje ostalo nepotpuno utvrđeno.

Odredbom člana 81. Porodičnog zakona propisano je da roditelj koji zloupotrebljava prava ili grubo zanemaruje dužnosti iz sadržine roditeljskog prava može biti potpuno lišen roditeljskog prava (stav 1.), da roditelj grubo zanemaruje dužnosti iz sadržine roditeljskog prava ako je napustio dete, ako se uopšte ne stara o detetu sa kojim živi, ako izbegava da izdržava dete ili da održava lične odnose sa detetom sa kojim ne živi, odnosno ako sprečava održavanje ličnih odnosa deteta i roditelja sa kojim dete ne živi, ako sa namerom i neopravdano izbegava da stvori uslove za zajednički život sa detetom koji se nalazi u ustanovi socijalne zaštite za smeštaj korisnika, ako na drugi način grubo zanemaruje dužnosti iz sadržine roditeljskog prava (stav 3.), da sudska odluka o potpunom lišenju roditeljskog prava lišava roditelje svih prava i dužnosti iz sadržine roditeljskog prava osim dužnosti da izdržava dete (stav 4.). Odredbom člana 60. Porodičnog zakona propisano je da dete ima pravo da živi sa roditeljima i pravo da se roditelji o njemu staraju pre svih drugih (stav 1.), da pravo deteta da živi sa roditeljima može biti ograničeno samo sudskom odlukom kada je to u najboljem interesu deteta (stav 2.) i da sud može doneti odluku o odvajanju deteta od roditelja ako postoje razlozi da se roditelj potpuno ili delimično liši roditeljskog prava ili u slučaju nasilja u porodici (stav 3.).

Po oceni Vrhovnog kasacionog suda potpuno lišenje roditeljskog prava je najteža porodičnopravna sankcija za roditelja koji zloupotrebljava roditeljsko pravo tako da njegovi postupci do te mere ugrožavaju interese deteta, da je ugrožen fizički, moralni i intelektualni razvoj deteta, jer grubo zanemaruje roditeljske dužnosti, tako što uopšte ne brine o detetu, niti podmiruje njegove osnovne potrebe.

Iz činjeničnog stanja koje je utvrđeno, ne može se za sada sa sigurnošću utvrditi i zaključiti da je tuženi otac grubo zanemario dužnosti iz sadržine roditeljskog prava koje su navedene u citiranom članu 81. Porodičnog zakona do mere zbog koje je neophodno lišiti ga u potpunosti roditeljskog prava.

Naime, u postupku u vezi sa porodičnim odnosima, u skladu sa istražnim načelom koje je propisano Porodičnim zakonom, sud može utvrđivati činjenice i kada one nisu među strankama sporne, a može i samostalno istraživati činjenice koje nijedna stranka nije iznela. Dispozicija stranaka koja je u drugoj vrsti sporova primarna, u ovim postupcima je suspendovana – istražnim načelom. Iz navedenog sledi da je dužnost suda u situacijama u kojima se radi o pravima deteta, imajući u vidu najbolji interes deteta, da istraži i utvrdi sve relevantne činjenice, bez obzira da li neka od stranaka predlaže izvođenje nekog dokaza, pa čak i ako se stranke tome protive, pre svega imajući u vidu činjenicu da tuženi u postupku nije saslušan kao stranka i kao otac maloletnog deteta, a posebno što nalazi i mišljenja Centara nisu mogli da budu usaglašeni.

Prema oceni Vrhovnog kasacionog suda, sudovi nisu dovoljno vrednovali i raspravili pitanje najboljeg interesa maloletnog deteta, da bi na bazi utvrđenih činjenica mogli da pravilno i u potpunosti sagledaju opravdanost izricanja najstrožije mere prema jednom roditelju. Ovo pre svega iz razloga što su se rukovodili činjenicom da tuženi sa mal. detetom nije održavao redovne odnose od napuštanja zajednice, a posebno poslednjih pet godina i nakon smrti majke tužilje, ocenjujući ga kao nefunkcionalnog roditelja, na osnovu iskaza mal.tužilje i njene babe po majci, koje imaju negativan stav prema tuženom i mišljenja Centra na čijem području mal.tužilja ima prebivalište, zbog čega nije u potpunosti sagledana celokupna slika konkretnog slučaja, jer nije saslušan tuženi, kao otac, čime mu nije pružena mogućnost da se izjasni o okolnostima od kojih zavisi odluka o potpunom lišenju roditeljskog prava i razlozima i uzrocima neodržavanja kontakta sa mal. tužiljom u proteklom periodu i neplaćanja izdržavanja, na osnovu čega bi se eventualno moglo govoriti o prisustvu ozbiljnih razloga koji dovodi u sumnju podobnost tuženog kao roditelja za vršenje roditeljskog prava. Takođe, treba imati u vidu i uzrast tužilje, koja je sada već punoletna i slobodna da samostalno odlučuje o svim svojim pravima, pa između ostalog i o održavanju ličnih odnosa sa tuženim, kao i činjenicu da je ostala bez jednog roditelja, majke, zbog čega je neophodno još jednom oceniti celishodnost lišenja roditeljskog prava tuženog, kao jedinog preostalog roditelja tužilje (od kojeg ima i polusestru), a kod načelno izražene motivacije i želje tuženog da uspostavi lični kontakt sa ćerkom.

Lišenje roditeljskog prava je krajnja mera, zbog čega je pre izricanja iste potrebno ispitati sve okolnosti konkretnog slučaja, a kako činjenično stanje nije u potpunosti utvrđeno, to će prvostepeni sud u ponovnom postupku postupajući po primedbama iz ovog rešenja detaljno raspraviti činjenično stanje, saslušati tuženog, pa će ocenom svih okolnosti slučaja, vodeći računa o zaštiti najboljeg interesa deteta, odlučiti o postavljenom tužbenom zahtevu. Sudska odluka mora biti u skladu sa najvišim ciljem, a to je afirmacija prava deteta, u konkretnom slučaju već punoletnog deteta, i prava nekompromitovanog roditelja za vršenje roditeljskih dužnosti na način koji će odgovarati dobrobiti deteta, i da ako je ikako moguće bude očuvana veza sa prirodnom porodicom, jer to jeste u njegovom najboljem interesu.

Iz navedenih razloga, Vrhovni kasacioni sud je primenom člana 416. stav 2. Zakona o parničnom postupku odlučio kao u izreci.

Predsednik veća – sudija

Jasminka Stanojević, s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić