Presudom Apelacionog suda u Novom Sadu Gž2 287/19 od 29.05.2019. godine, žalba tuženog je usvojena pa je preinačena prvostepena presuda u delu kojim je odlučeno o poveravanju dece radi samostalnog vršenja roditeljskog prava, tako što su zajednička deca parničnih stranaka, maloletna VV, rođena ... godine i maloletna GG, rođena ... godine, poverena ocu na samostalno vršenje roditeljskog prava, dok je u preostalom delu presuda ukinuta i predmet vraćen prvostepenom sudu na ponovno odlučivanje.

Protiv pravnosnažne presude donesene u drugom stepenu, tužilja je izjavila reviziju zbog bitne povrede odredaba parničnog postupka i pogrešne primene materijalnog prava.

Vrhovni kasacioni sud je ispitao pobijanu odluku, primenom člana 408. u vezi člana 403. stav 2. tačka 2. Zakona o parničnom postupku („Sl. glasnik RS“ br. 72/11 i 55/14), pa je našao da je revizija neosnovana.

U postupku nije učinjena bitna povreda odredaba parničnog postupka iz člana 374. stav 2. tačka 2. ZPP, na koju revizijski sud pazi po službenoj dužnosti, a revizijom se ne ukazuje na druge povrede postupka, zbog kojih se ona može izjaviti, primenom člana 407. stav 1. ZPP.

Prema činjeničnom stanju na kom je zasnovana pobijana odluka, u braku parničnih stranaka, koji je zaključen 2007. godine, rođeno je dvoje dece i to VV, ... godine i GG, rođena ... godine. U toku trajanja braka oba roditelja su učestvovala u brizi oko dece i po dogovoru delili određena zaduženja. Tužilja je u maju 2017. godine podnela tužbu za razvod braka, ali je tek u februaru 2018. godine napustila zajedničko domaćinstvo sa tuženim, jer nije želela da se odvaja od dece. Od tada deca naizmenično provode po nedelju dana u domaćinstvu oca i nedelju dana u domaćinstvu majke. Iz vanbračne veze koju je tužilja zasnovala sa DD 2016. godine, ... godine rodila je treće dete, maloletnog ĐĐ. U toku ovog postupka tuženi je takođe zasnovao novu vanbračnu vezu, sa ženom koja ima dvoje dece, starosti ... i ... godina. Ćerke parničnih stranaka su se bez većih teškoća prilagodila na postojeći model viđanja sa roditeljima, koji nije imao negativnih posledica na njihovo svakodnevno funkcionisanje i socijalnu adaptaciju.

Maloletna VV ima ... godina (u vreme presuđenja), učenik je ... razreda osnovne škole, odličan je đak, uči engleski i nemački jezik, ide u muzičku školu i školicu sporta. Ima očuvano bazično samopoštovanje i natprosečnih je intelektualnih sposobnosti. Emotivno je privržena roditeljima i sestri, s tim što preferira očevoj figuri, dominantno se identifikuje sa njim i procenjuje ga kao roditelja koji je više podržava i koji je više od majke uključen u njen svakodnevni život. Tim veštaka nalazi da je ovakav stav rezultat kvaliteta odnosa maloletne VV sa ocem, ali delom i rezultat određenog stepena instrumentalizacije od strane oca, pri čemu on nije uticao na formiranje negativnog stava deteta prema majci, koju viđa i ne odbacuje je, iako nije u potpunosti prihvatila majčino novo okruženje – njenog partnera i novu bebu.

Maloletna VV se decidno izjasnila da želi da živi sa ocem, nakon što je utvrđeno da je psihički i intelektualno sposobna da samostalno formira i izrazi svoje mišljenje.

Maloletna GG ima ... godina (u vreme presuđenja), pohađa ... razred osnovne škole, uči engleski jezik, ide na plivanje, gimnastiku i u školicu sporta, urednog je psihofizičkog razvoja, druželjubiva, radoznala i natprosečnih intelektualnih sposobnosti. Jednako je privržena roditeljima i pokazuje otvoreniji stav prema očekivanim promenama i partneru majke. Obe devojčice navode da im više prija okruženje u domaćinstvu oca, jer su tu navikle da žive, otac sa njima uči i imaju više igračaka, a i škola im je bliže, dok im je u domaćinstvu majke sve novo. U vreme boravka kod majke, maloletna VV ponekad samovoljno odlazi u očev stan, da tamo uči, navodeći da je tamo mirnije, što joj više odgovara za učenje. Odnos sestara karakteriše emotivna bliskost i međusobna podržavanje, naročito u stresnim situacijama.

Ocenom nalaza i mišljenja Centra za socijalni rad u ... i tima veštaka Kliničkog centra Vojvodine, sudovi su utvrdili da su oba roditelja natprosečno inteligentna, imaju odgovarajuće kognitivne sposobnosti i pojedinačno imaju visoke kompetencije za samostalno vršenje roditeljskog prava. O pravcu razvoja dece uglavnom imaju usaglašene stavove i oboje imaju ispravne vaspitne tehnike i stilove, koji se razlikuju samo u zavisnosti od personalnog karaktera roditelja. Oboje ispoljavaju ljubav, pažnju i privrženost deci i imaju emotivno topao i blizak odnos sa ćerkama. Mišljenje tima veštaka i organa starateljstva je da je u najboljem interesu dece model zajedničkog starateljstva, bez odvajanja dece.

Kod ovako utvrđenog činjeničnog stanja, prvostepeni sud je decu poverio majci, dok je pobijanom odlukom preinačena prvostepna presuda i maloletna deca parničnih stranaka poverena ocu, ovde tuženom, na samostalno vršenje roditeljskog prava.

Zajedničko vršenje roditeljskog prava, koje su predložile stručne službe, primenom člana 76. Porodičnog zakona („Sl. glasnik RS“ br. 18/05), nije moguće odrediti bez pismene saglasnosti roditelja o ovom načinu vršenja roditeljskog prava, pa Vrhovni kasacioni sud nalazi da je drugostepeni sud, nakon adekvatne ocene stručnog mišljenja tima veštaka Kliničkog centra Vojvodine i Centra za socijalni rad pred kojim se dete izjasnilo da želi da ubuduće živi sa ocem, pravilno primenio materijalno pravo iz člana 67. i 77. stav 3. u vezi člana 6. i 266. Porodičnog zakona, kada je odlučeno da ubuduće tužilac, otac, samostalno vrši roditeljsko pravo nad oba maloletna deteta. Prilikom odlučivanja, utvrđene su sve relevantne okolnosti koje su od uticaja na odluku o vršenju roditeljskog prava, a posebno uzimajući u obzir i da se maloletna VV izjasnila da želi da nastavi da živi sa ocem. Odluka ovog deteta je ocenjena nakon što je utvrđeno da je zrela i sposobna da sama formira i izrazi svoju autentičnu želju, da njena želja i mišljenje nisu rezultat incidentne situacije, da svoj stav nije izrazila pod pritiskom ili uticajem koga od roditelja, te da njen iskaz o tome predstavlja i njenu autentičnu želju. Prilikom donošenja odluke drugostepeni sud je imao u vidu i mišljenje stručnih timova da utvrđeni stepen instrumentalizacije od strane oca nije od uticaja na stav i odnos maloletne VV prema majci i na formiranje njene odluke sa kim želi da živi, već da je svoju odluku formirala analizirajući konkretne životne okolnosti – da otac ima više vremena da se bavi njom i sestrom, da uči s njima (što majka trenutno nije u mogućnosti zbog rođenja trećeg deteta), da im je u domaćinstvu oca mirnije i prijatnije, da su tu navikle da žive i škola im je bliže, pri čemu je cenio i utvrđenu okolnost da maloletna VV ima kvalitetniji odnos sa ocem.

Na ovaj način, mišljenje deteta pribavljeno je u skladu sa odredbom člana 270. u vezi člana 65. stav 1. i 2. Porodičnog zakona, kome je, prilikom ocene, posvećena dužna pažnja po svim pitanjima koja se tiču maloletnog deteta, a u skladu sa njenim godinama i zrelošću (član 65. stav 3. Zakona).

Vrhovni kasacioni sud nalazi da je na ovaj način drugostepeni sud, pravilnom primenom navedenih zakonskih odredaba, kao i člana 12. u vezi člana 3. Konvencije o pravima deteta („Sl. list SFRJ“ br. 15/90) ocenio da je želja deteta da ubuduće živi sa tuženim – svojim ocem, u skladu sa najboljim interesom oba maloletna deteta, posmatrana u sklopu i svih ostalih relevantnih okolnosti za odluku o vršenju roditeljskog prava, uz ocenu i utvrđene međusobne privrženosti i bliskog emotivnog odnosa dece parničnih straka i mišljenja stručnjaka da se prilikom donošenja odluke o poveravanju - deca ne razdvajaju.

Prilikom odlučivanja Vrhovni kasacioni sud je imao u vidu navode revizije kojima se ističe da je izjava maloletna VV data pod uticajem instrumentalizacije od strane oca, ali nalazi da su isti neosnovani, s obzirom da je svoj iskaz obrazložila davanjem konkretnih činjenica o razlozima takve svoje želje (otac ima više vremena da se bavi njom i sestrom, da uči s njima, da im je u domaćinstvu oca mirnije i prijatnije, da su tu navikle da žive, da im je škola bliže), pri čemu je utvrđeno i da ona pokazuje i određen stepen otpora prema novom partneru majke, što je bez sumnje, u ovom momentu uticalo na njenu odluku. U postupku jeste utvrđeno da određeni stepen instrumentalizacije dece od strane oca postoji, ali da on nije bio od uticaja na formiranje odluke maloletne VV, što ne oslobađa tuženog obaveze da u tom smislu promeni i popravi svoje ponašanje, a po potrebi uz pomoć i uključivanje nadležnog organa starateljstva, kako to pravilno zaključuje i drugostepeni sud. U suprotnom, a posebno ukoliko se njegovo eventualno nepromenjeno ponašanje odrazi i na psihofizički razvoj dece i njihov dalji odnos prema majci, tužilja može u svakom momentu podneti tužbu za izmenu ove odluke.

Na osnovu iznetog, primenom člana 414. stav 1. ZPP, Vrhovni kasacioni sud je odlučio kao u izreci.

Predsednik veća – sudija

Vesna Popović,s.r.

Za tačnost otpravka

Upravitelj pisarnice

Marina Antonić